بررسی کهن‌الگوگرایانه «درخت» در رمان سووشون

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور

2 کارشناس ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی

چکیده

 کهن‌الگوها، آرکی‌تایپ‌ها یا صورت‌های اولیه و ازلی، اشکال ناشناخته نشأت گرفته از ناخودآگاه جمعی افراد بشر در طول تاریخ تلقی می‌شوند که در بین تمامی ملل مختلف جهان مشترک­اند. کهن‌الگو ابتدا توسط روان­شناسانی چون «یونگ» و «فروید» مطرح شد، اما پس از آن توسط ادب‌پژوهان برای بررسی و نقد آثار ادبی مورد استفاده قرار گرفت. نقد کهن‌الگویی مبحثی تازه در حوزه نقد روان‌شناختی محسوب می‌شود که بابی پر اهمیت را در بررسی ادبیات، اساطیر، هنر، ادیان، آیین‌ها و باورداشت‌های مردمان از روزگاران دیرین تا به امروز گشوده است. رمان سووشون نوشته «سیمین دانشور» یکی از چند رمان ماندگار معاصر است که مضامین اسطوره‌ای و کهن‌الگوهای بسیاری در سطوح مختلف آن بازآفرینی شده است. ‌درخت از جمله آرکی‌تایپ‌هایی است که در این رمان توجه ویژه‌ای به آن صورت گرفته است. دانشور با بهره‌گیری از آرکی‌تایپِ درخت مفهوم زندگی، باروری، امیدواری، استقامت و غیره را القاء کرده است. در این مقاله سعی بر آن بوده است تا با بهره­گیری از شیوه تحلیلی – استنباطی نقش درخت و چگونگی ظهور و گسترش آن در متن و بطن رمان سووشون از دیدگاه نقد کهن‌الگویی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. درخت در این رمان با مدلول‌هایی مانند مادینگی، نور، جاودانگی، سوگواری، آرامش، جنسیت و کسب تجربه عرفانی ارتباط کاملی پیدا می‌کند. ردّ پای درخت کیهانی را هم در رمان می‌توان یافت. به جز این در مقاله به جایگاه و مفاهیم درختانی از قبیل سرو، گردو و کاج نیز اشاراتی شده است. از سوی دیگر درختِ گیسو، دالّ محوری رمان قلمداد می‌شود که به اجزای دیگر داستان روح و معنایی اصیل، استعلایی و البته اسطوره‌ای بخشیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Prototype of 'Tree' in Simin Daneshvar's Souvashun

نویسندگان [English]

  • saeed karimi qare baba 1
  • mokhtar rezayi 2
1 Assistant Professor in Persian Language and Literature, Payame Noor University
2 M.A. in Persian Language and Literature
چکیده [English]

As eternal, unknown forms, archetypes or prototypes originate from collective unconsciousness of human being and they are common among all nations. They have been introduced initially by psychologists such as Carl Jung and Sigmund Freud and literary scholars employed the concept in their studies. The prototype-based criticism tends to be a new topic of study in the area of psychological criticism and it has opened a significant chapter in the area of literature, mythology, arts, religions, rites, beliefs from the past to the present. The novel Souvashun by Simin Daneshvar is one of the masterpieces of contemporary works including mythological concepts and bearing a rich number of prototypes in different levels. In this work, Daneshvar has employed the tree prototype to suggest the concepts of life, fertility, hope, perseverance, etc. This novel mostly represents the positive aspects of the prototype, but there are also some hints to the negative points. In this article, we attempt to analyze the role, creation and development of tree in the context of Souavashun novel. In this literary work, tree is associated with concepts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prototype
  • Prototype Criticism
  • 'Tree' and Souvashun

مراجع

قرآن کریم.
آموزگار، ژاله (1391). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
اکبری مفاخر، آرش (1384). روان انسانی در حماسه‌های ایران. تهران: ترفند.
امیری، مژگان (فروردین 1391). «نگرش فلسفی- اسطوره‌ای در ادبیات داستانی معاصر». کتاب ماه ادبیات. شماره 60 (پیاپی 174). صص 103- 94.
انوری، حسن (1380). صدای سخن عشق. تهران: سخن.
الیاده، میرچا (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
ــــــــــــ (1391). تصاویر و نمادها. ترجمه محمدکاظم مهاجری. تهران: پارسه.
بهار، مهرداد (1376). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
ــــــــــــ (1378). پژوهش در اساطیر ایران. تهران: آگه.
بهرامی، مهین (1355). «سووشون». مجله سخن. سال 25.
پاینده، حسین (فروردین 1393). «بزرگداشت سیمین دانشور». کتاب ماه ادبیات. شماره 84. صص 93- 91.
پورخالقی چترودی، مهدخت (1387). درخت شاهنامه. ارزش‌های فرهنگی و نمادین درخت در شاهنامه. مشهد: آستان قدس رضوی.
تاواراتانی، ناهوکو (1385). ادبیات تطبیقی مار و کاج. سمبول‌های جاودان در ادبیات فارسی و ژاپنی. تهران: بهجت.
تفلیسی، حبیش بن ابراهیم (1387). کامل التعبیر. تعبیر خواب. تصحیح و برگردان ابوالفضل موسوی گرمارودی. قم: دلیل ما. چاپ سوم.
جوادی، شفیع (1373). گیاهان مقدس. تهران: ارشاد.
حافظ، شمس­الدین محمد (1385). دیوان حافظ. براساس نسخه تصحیح شده غنی- قزوینی. به کوشش رضا کاکایی دهکردی. تهران: ققنوس.
حکمت، علی­اصغر (1387). امثال قرآن. آبادان: پرسش.
دانشور، سیمین (1349). سووشون. تهران: خوارزم.
دوبوکور، مونیک (1376). رمزهای زنده‌جان. ترجمه جلال ستاری. تهران: مرکز.
رحیمیان، هرمز (1385). ادوار نثر فارسی از مشروطیت تا انقلاب اسلامی. تهران: سمت.
رسمی، سکینه (پاییز و زمستان 1389). «هم‌پیوندی درخت و اشراق و بازتاب آن در شعر سهراب سپهری». زبان و ادب فارسی. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. سال 53. شماره مسلسل 220. صص 65- 43.
رضایی، مهدی (1383). آفرینش و مرگ در اساطیر. تهران: اساطیر.
رنگچی، غلامحسین (1372). گل و گیاه در ادبیات منظوم فارسی تا ابتدای دوره مغول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــ (پاییز و زمستان 1381). «نمادهاى تمثیلى و اساطیرى گیاه و درخت در مثنوى مولوى». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دوره 6، 7 و 8. صص126- 109.
زمردی، حمیرا (1385). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر. تهران: زوار.
سیدحسینی، رضا (1384). مکتب‌های ادبی. جلد دوم. تهران: نگاه.
شایگان­فر، حمیدرضا (1380). نقد ادبی. تهران: دستان.
شمیسا، سیروس (1383). انواع ادبی. تهران: فردوس.
ـــــــــ (1386). بیان. ویراست چهارم. تهران: میترا.
شوالیه، ژانن- گربران، آلن (1379). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
علی بن ابی‌طالب (ع) (1383). نهج­البلاغه. ترجمه محمد دشتی. قم: پارسایان.
فاضلی، فیروز و دیگران (1392). «رهیافتِ میان فرهنگی به گیاه و درخت در اساطیر و ادبیات». 
نشریه ادب‌پژوهی گیلان. شماره 23. صص 23- 9.
قبادی، حسینعلی (فروردین 1393). «بزرگداشت سیمین دانشور». کتاب ماه ادبیات. شماره 84 .پیاپی 198. صص 93- 91.
کمالی‌بانیانی، محمدرضا و توحیدی‌فر، نرجس (1392). «صور مثالی آنیموس یونگ در رمان سووشون». مجله مطالعات ادبیات تطبیقی. سال هفتم. شماره 25. صص 73- 93.
کوروجی کویاجی، جهانگیر (1380). بنیادهای اسطوره و حماسه ایران. با پیوست دو نقد روان شناختی از مهرداد بهار. گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه. تهران: آگاه.
گورین، ویلفرد و دیگران (1370). راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمه زهرا میهن­خواه. تهران: اطلاعات.
مصطفوی، مصطفی (1383). چگونه آفریده شدیم. خلقت جهان هستی از دیدگاه قرآن و احادیث. کاشان: مرسل.
میرعابدینی، حسن (1386). صد سال داستان‌نویسی ایران. تهران: چشمه.
نامور مطلق، بهمن و دیگران (1387). اسطوره متن هویت ساز. «حضور شاهنامه در ادب و فرهنگ ایرانی». تهران: علمی و فرهنگی.
نیکوبخت، ناصر و دیگران (1388). «بررسی کهن‌الگوی آب و درخت در شعر طاهره صفارزاده». فصلنامه پژوهش‌های ادبی. سال ششم. شماره 24. صص 167- 145.
هدایت، صادق (1333). سه قطره خون. تهران: سرو.
یاحقی، محمدجعفر (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
یونگ، کارل گوستاو (1368). چهار صورت مثالی. ترجمه پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار