تحلیل ریخت‌شناسی داستان همای و همایون خواجوی کرمانی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.

چکیده

ساختارگرایی نوعی شیوۀ پژوهش است که به تحلیل ساختارها می­پردازد و قواعد کلّی حاکم بر آنها را مورد بررسی قرار می­دهد. یکی از رویکردهای ساختارگرایانه در ادبیات، روایت­شناسی (narratology) یا بررسی ساختاری روایت است. نخستین مطالعات رسمی در این زمینه، تحقیقات ولادیمیر پـراپ بر روی یک صد قصّۀ عامیانۀ روسی بود که منجر به انتشار کتاب ریخت­شناسی قصّه­های پریان شد. وی ساختار روایی  آن قصّه­ها را در هفـت حوزۀ عملیاتی و سی­ویک خویشکاری خلاصه کرد. منظومۀ همای و همایون سرودۀ کمال­الدّین ابوالعطا خواجوی کرمانی، ملّقب به نخلـبند شعرا، عارف و شاعر بزرگ قرن هشتم هجری از مهم­ترین روایت­های کهن فارسی به شمار می­رود. در این مقاله ساختار افسانۀ یادشده برمبنای الگـوی ریخـت­شناسی پـراپ و روش تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نتایج حاصله بیانگر آن است که اکثر خویشکاری­های مورد نظر پراپ در این داستان موجود است و نظام پیشنهادی و مدل روایت­شناسی وی دربارۀ حوزه­های عملیات و سایر اجزا و عناصر سازندۀ قصه نیز در تجزیه و تحلیل ساختاری همای و همایون و دیگر آثار روایی ادب کلاسیک فارسی تا حدود زیادی قابلیّت تطبیق و کاربست دارد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Morphological Analysis of Humay & Humayoon Legend by Khajooyeh Kermani

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Sarfi 1
  • F Mazdani 2
2 Ph.D. Student of Persian Language and Literature, Shahid Bahonar University
چکیده [English]

Structuralism is a kind of methodology that analyses structures and studies the governing rules. One of the structuralistic approaches in the literature is narratology. The  first  academic studies in  this  field  were  the  researches done by Vladimir  Prop on  one hundred  Russian  folkloric  tales. And the   result   of   these studies was   the publication   of   a book called morphology of Pari Tales”.   He summarized the narrative structure of those tales in different sections such as seven fields of action and thirty fields of functions. The tale of Humay and Humayoon composed and written by Khajooyeh Kermani, the great mystic poet of the eighth century, is accounted as one of the most important works of the old Persian Literature of narrations. In this essay, the story of Humay and Humayoon was analysed structurally according to Propp’s morphology method. The result s show that most of the points defined by Propp have been observed in this legend.  Also,  his  narratologistic  theory can  be  adaptable to  this  tale  and   the  other classical  Persian  narrations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structuralism
  • morphology
  • Propp
  • Humay and Humayoon
  • Function
احمدی، بابک (1391). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
اخوت احمد (1370). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.
اسکولز، رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: انتشارات آگاه.
ایگلتون، تری (1390). پیش درآمدی بر نظریۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
 پراپ، ولادیمیر (1386). ریخت­شناسی قصه­های پریان. ترجمۀ فریدون بدره­ای. تهران: انتشارات توس.
خدیش، پگاه (1391). ریخت­شناسی افسانه­های جادویی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 
خواجوی کرمانی، کمال­الدّین ابوالعطا (1370). خمسۀ خواجوی کرمانی. به کوشش سعید نیاز کرمانی. کرمان: مرکز کرمان­شناسی.
شمیسا، سیروس (1380). نقد ادبی. تهران: انتشارات فردوس.
صفا، ذبیح­الله (1378). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: انتشارات فردوس .
علوی مقدم، مهیار (1377). نظریه­های نقد ادبی معاصر. تهران: انتشارات سمت.
کالر، جاناتان (1388). بوطیقای ساخت­گرا. ترجمۀ کوروش صفوی. تهران: انتشارات مینوی خرد.
میرصادقی، جمال (1380). عناصر داستان. تهران: انتشارات توس.