سیمای قهرمانان زن در افسانه‌های کتاب جامع‌الحکایات

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه ولی عصر(عج) رفسنجان

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه ولی عصر(عج) رفسنجان

چکیده

یکی از راه­های شناخت اجتماعیات، زبان سادۀ افسانه­هاست که با تحلیل محتوایی آنها می­توان به مسائل اجتماعی، جهان­بینی مردم در جوامع گذشته، دیدگاه و نگرش عنصر مرد به زن و جایگاه آنها، نقش زنان در جوامع گذشته و فعالیت­ها و ویژگی­های آنها و جز اینها دست یافت. افسانه­ها یکی از منابع مهم ادبیات شفاهی هستند که بررسی قهرمانان آنها تا حدودی محققان را در شناسایی جامعۀه سنتی کمک می­کند. جامع­الحکایات مجموعه­ای از افسانه­ها و حکایت­هاست که نقش زنان به عنوان یکی از بازیگران اصلی، در آن قابل بررسی است. در این پژوهش تلاش شده است تا با نگاهی تحلیلی افسانه­های کتاب جامع­الحکایات با توجه به نقش­ها، فعالیت­ها و ویژگی­های زنان بررسی شود. با مطالعۀ این افسانه­ها، مشخص شد که زنان در نقش­های مادری، همسری، دایگی، عیاری، دلالگان محبت و جز اینها در این داستان­ها حضور دارند. در مواردی زنان پرهیزگار در داستان­ها دیده می­شوند که با ویژگی­ پاکدامنی توصیف ‌شده‌اند. همچنین زنان اندیشمند با اراده به ویژه در موارد عشقی پیشگام بوده و شجاعانه در مقابل ازدواج اجباری مقاومت می­کردند. در مقابل زنان با صفت­های دلالگی، حیله­گری، بدکارگی و ناقص­العقل بودن نیز توصیف شده­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Image of Heroines in the Legends in “Jame’ ol-Hekayat”

چکیده [English]

One of the ways to recognize the societies is the simple language of legends by their content analysis; it is possible to become familiar with the social issues, past ideology of people, the viewpoints of men toward women and their role, the place of women in the past societies and also their characteristics. Legends are the most resources for Folklore literature and studying their protagonists will help the researchers to specify the traditional societies. Jame’ ol-Hekayat is a collection of legends and fables wherein the role of women is worthy of note. The present study attempts to appraise women’s roles, actions and features in the two volumes of “Jame’ ol-Hekayat” from an analytical sociological viewpoint. The results of the study indicate that women have the role of mother, spouse, nursemaid and vagabond in these legends. In some cases, there are chaste women in the legends who are described as virtuous. Moreover, there are persistent thinking women who take the initiative, especially in marital cases, and bravely resist forced marriage. On the other hand, women have also been described as matchmaker, deceitful, prostitute and unintelligent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • folk literature
  • “Jame’ ol-Hekayat”
  • heroine
  • Women
ابـوت، پـاملا و والاس، کلر (1383). جامعه­شناسی زنان. ترجمـه منیژه نجم عراقی. تهران: نی.
بشیری، محمود و محمودی، معصومه (1390). «بـررسی مقـایسه­ای موضـوعـات و درون­مـایـه­هـای مرتبـط بـا زنـان در داستـان­هـای زن­محور زنان داستان­نویس «1380-1300». فصلنامه زبان و ادب پارسی. شماره 47، صص 80-51.
بیات، حسین (1389). «محوریت قهرمانان زن در قصه­های عامیانه». نقد ادبی. شماره 11 و12، صص 116-87.
بی­نا (1391). جامع­الحکایات. به تصحیح محمد جعفری (قنواتی). تهران: قطره.
جعفرپور، میلاد (1389). «سبک­های ازدواج در سمک عیار». فصلنامه نقد ادبی. سال 3. شماره 12-11، صص170-143.
خدیش، پگاه (1387). ریخت­شناسی افسانه­های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
دلاشو، لوفلر (1364). زبان رمزی افسانه­ها. ترجمه جلال ستاری. تهران: توس.
زرین­کوب، عبدالحسین (1361). نقد ادبی. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
ستوده، هدایت­الله (1378). جامعه­شناسی در ادبیات فارسی. تهران: آوای نور.
سیـف، احمـد (1379). پیـش­ درآمـدی بـر استبدادسالاری در ایران. تهران: چشمه.
شمیسـا، سیـروس (1378). نقـد ادبـی. تهران: فردوس.
علایی، مشیت (مرداد و شهریور 1380). «نقد ادبی و جامعه­شناسی». کتاب ماه و ادبیات و فلسفه. شماره 46 و 47، صص 33-20.
فـرای، نـورتـروپ (1384). صحیفـه­هـای زمینـی. ترجمـه هوشنـگ رهنـما. تهـران: هرمس.
کرمی، حسام­پور و محمدحسین، سعید (1384). «تصویر و جایگاه زن در داستان­های عامیانه «سمک­عیار» و «داراب­نامه»». علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. شماره 42. صص 136-125.
لـوکـاچ، جـرج (1381). جامعـه­شنـاسی رمـان. ترجمه محمدجعفر پوینده. تهران: چشمه.
محجـوب، محمـدجعفر (1387). ادبیات عامیانه ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. جلد 4. تهران: چشمه.
مظفـریـان، فـرزانـه (1391). «اسـطـوره و قصـه­های عامیانه». ادبیات عـرفـانـی و اسطوره­شنـاختی. سـال هشتـم، شمـاره 28، صص 247-213.
میرصادقی، جمال و میرصادقی، میمنت (1377). واژه­نامه هنر داستان­نویسی. تهران: کتاب مهناز.